Cechowe koncepcje osobowości: Eysencka i tzw. Wielkiej Piątki

Koncepcja Eysencka

Teoria PEN- koncepcja trzech superczynników osobowości w ujęciu Eysencka

Osobowość = temperament + inteligencja

Osobowość, jak mówi sam Eysenck, stanowi "względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia".

Zakłada się, że wyróżnione czynniki:

• istnieją realnie (i jako takie maja znaczenie w przystosowaniu jednostki do środowiska np. sumienność jest najlepszym wyznacznikiem jakości wykonywanej pracy zawodowej oraz osiągnięć akademickich, a także wiąże się z satysfakcją życiową)

• są niezmienne

• są uniwersalne (tj. niezależne od rasy, płci czy kultury)

• są biologicznie uwarunkowane (charakteryzuje je wysoki stopień odziedziczalności)

Eysenck doszedł do wniosku, że  struktura osobowości jest trójczynnikowa i składa się na nią:

Psychotyczność:

– wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy, jak altruizm, empatia, i uspołecznienie, drugi biegun zaś obejmuje przestępczość, psychopatię i schizofrenię.

Osoby uzyskujące wysokie wyniki w skali Psychotyzmu są "zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne. Pojęcie psychotyzmu jest jednak w teorii Eysencka najmniej jasne. Z jednej strony przegląd badań sporządzony przez Eysencka dowodzi, że podwyższone wyniki w skali Psychotyzmu otrzymują więźniowie, schizofrenicy, alkoholicy, narkomani i dzieci z zaburzeniami antyspołecznymi, z drugiej zaś strony inne badania wykazały, że w porównaniu z populacją ogólną podwyższone wyniki w skali P uzyskiwali także artyści odnoszący sukcesy, studenci humanistyki, twórczy pisarze, zawodowi artyści czy angielscy studenci. Zestawienie to dowodzi, że skala P nie tyle mierzy patologię, co niekonwencjonalność charakterystyczną dla "szalonych" artystów. Jednostki psychotyczne częściej uprawiają seks oralny.

Regulacyjne funkcje schematów poznawczych

Schematy poznawcze to uproszczone, uogólnione reprezentacje pewnych obiektów. To struktury za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów, dotyczących różnych spraw np. innych ludzi, nas samych, ról społecznych, także określonych zdarzeń. W nich zawiera się podstawowa wiedza o świecie i nasze odczucia. W konkretnej sytuacji wykorzystywana jest tylko znikoma część całej wiedzy, mianowicie te schematy, które zostały zaktywizowane, a więc są dostępne poznawczo. Wiedza jest nam dostępna po kawałku, nigdy jako całość. O aktywizacji schematu decyduje pojawienie się sygnału wywołującego, wyrazistego bodźca specyficznie związanego z treścią tego schematu (widok własnej twarzy w lustrze -> większa dostępność innych informacji o sobie). Dostępność zależy w dużej mierze od częstości, z jaką schemat został zaktywizowany w przeszłości. Schematy często stają się chronicznie dostępne, znajdują się w ciągłym pogotowiu - gdy człowiek w przeszłości często zastanawiał się nad swoją i innych inteligencją, gdy pozna nową osobę będzie ją oceniał pod kątem inteligencji.
Dostępność schematu ukierunkowuje naszą uwagę. Jest to taka część naszej wiedzy, która „tu i teraz” zarządza przetwarzaniem informacji i działaniem. Reszta wiedzy jest „niema”, nie wywiera żadnego widocznego wpływu na myślenie, uczucia oraz działanie.

Autoprezentacje

Autoprezentacja to próba zakomunikowania poprzez nasze wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych. Często procesowi autoprezentacji towarzyszy kierowanie wrażeniem.

Kierowanie wrażeniem jest to świadome bądź nieświadome aranżowanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja, która wytworzy u innych określone wrażenie, zgodne z naszymi celami czy potrzebami w interakcji społecznej.

Funkcje autoprezentacji:

1. ułatwia wpływ na innych i pozyskanie dóbr lub uniknięcie strat,

2. ułatwia utrzymanie pozytywnej samooceny i/lub konstrukcje własnej tożsamość,

3. regulacja emocji – nasila pozytywne, a osłabia negatywne emocje,

4. regulacja kontaktów społecznych – zapewnia szybkie rozeznanie, kto jest, kim i sprawny przebieg interakcji społecznych;

Związek emocji z funkcjonowaniem pamięci

Osoby znajdujące się w pozytywnym nastroju z łatwością przypominają sobie przyjemne epizody, natomiast mają kłopoty z przypomnieniem sobie nieprzyjemnych. Sytuacja jest też odwrotna – osoby w nastroju negatywnym o wiele lepiej przypominały sobie sytuacje nieprzyjemne, w których uczestniczyły. Mamy do czynienia z zasadą zgodności (Bower) według, której emocje (nastrój) aktywizują związane z nim materiały w pamięci – łatwiej przypominamy sobie sytuacje zgodne z danym stanem afektywnym.
Blaney (1986) ustalił empirycznie, że człowiek najlepiej przypomina sobie różne zdarzenie ze swego życia wtedy, gdy znajduje się on w stanie emocjonalnym, jaki przeżywał pod czas wspomnianych zdarzeń. Zauważono, np. że określony stan emocjonalny aktywizuje w pamięci słowa semantycznie związane z tym stanem i w konsekwencji ułatwi ich spostrzeganie. Podobna sytuacja występuje nie tylko w przypadku słów, ale np. muzyki. Konkretna melodia wywołuje u nas emocje podobne do tych, jakie pojawiały się, kiedy słyszeliśmy ją wcześniej – przywoływanie z pamięci zdarzeń na podstawie znanych i zapamiętanych dźwięków.

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

Problem pojawia się wówczas, gdy znany jest cel a nie sposób osiągnięcia tego celu.
Problemy dzielimy ze względu na:
1.Precyzje zdefiniowania celu i sposobu jego realizacji:
§ Problemy zamknięte, czyli dobrze zdefiniowany cel i sposób jego realizacji, np. założenie konta internetowego.
§ Problemy otwarte, czyli źle zdefiniowany cel i sposób jego realizacji, np. zarobienie dużych pieniędzy.
2.Wielość rozwiązań problemu:
§ Konwergencyjne - jedno rozwiązanie, np. zadanie arytmetyczne.
§ Dywergencyjne – wiele rozwiązań, np. odnalezienie zastosowań dla kartonu.
3.Uwzględnienie udziału innych osób w rozwiązywaniu:
§ Łamigłówki, dany problem rozwiązuje jedna osoba.
§ Gry, rozwiązujący musi uwzględnić reguły gry i ruchy przeciwnika.
Gdy pojawi się problem rozpoczynają się poszukiwania sposobu jego rozwiązania, które polega na przejściu ze stanu wyjściowego (nie napisana praca magisterska) poprzez stany pośrednie (wymyślenie tematu, zebranie materiałów, przeprowadzenie badania, analiza, spisanie wniosków...) aż po stan docelowy (złożona w dziekanacie praca magisterska opatrzona adnotacją promotora).
Istnieją dwie główne strategie rozwiązywania problemów :
Algorytmy - zawsze doprowadza do rozwiązania zadania, lecz jest czaso- i energochłonne.
Heurystyki – oszczędza czas i energię, ale nie daje gwarancji rozwiązania zadania.

Procesy „góra – dół” i „dół – góra” w spostrzeganiu

To co kiedyś w psychologii uważano za odmienne zjawiska (uwaga, spostrzeganie, wyobraźnia, myślenie, pamięć) w psychologii poznawczej uważa się za odmienne fazy procesu przetwarzania informacji. Początkowo proces przetwarzania informacji uważano za jednokierunkowy. Badano jak bodźce są rejestrowane przez zmysły i jak następnie są przetwarzane, aż w ich efekcie powstanie obraz rzeczywistości. Proces ten jest nazywany procesem dół-góra, od receptorów do mózgu, zwłaszcza kory. Drugim procesem jaki zaczęto uwzględniać jest proces góra-dół. Okazuję się, że to co już wiemy, nasze wcześniejsze doświadczenia, oczekiwania, założenia wpływają na to jak postrzegamy bodźce.

Temperament a stres

Jednym z podstawowych postulatów kilku teorii temperamentu jest założenie, że temperament odgrywa ważną rolę w regulacji stresu. Np. Kagan (1983) uważał, że dwa wyróżnione przez niego typy temperamentu, zahamowany i niezahamowany, różnią się podatnością na stres spowodowany pojawieniem się zdarzenia nieoczekiwanego lub nieprzewidywalnego. W początkowym okresie badań nad poszukiwaniem doznań Zuckerman (1964) doszedł do wniosku, że niektóre osoby są odporne na deprywację sensoryczną, inne natomiast reagują na warunki deprywacji w sposób nazywający przypuszczenie, że izolacja percepcyjna jest dla nich stresorem. W swojej definicji wymiaru poszukiwania doznań zwraca szczególną uwagę na gotowość podejmowania ryzyka fizycznego i społecznego, będącą wyróżnikiem poszukiwacza doznań (Zuckerman, 1979, 1994). Zdaniem Niebylicyna (1972) i Strelaua (1985) funkcjonalne znaczenie temperamentu ujawnia się najsilniej w sytuacjach skrajnych lub szczególnie wymagających.

W teoriach temperamentu odwołujących się do poziomu aktywacji, w których ważną rolę odgrywa pojęcie optymalnego poziomu aktywacji lub stymulacji, cechy temperamentalne traktowane są jako czynnik modyfikujący stan stresu doświadczanego w warunkach skrajnie wysokiej lub skrajnie niskiej stymulacji. Przykładem takich cech są ekstrawersja, filtrowanie bodźców, reaktywność i poszukiwanie doznań.

 Pojawia się zatem pytanie, dlaczego cechy temperamentalne odgrywają tak ważną rolę w modyfikowaniu zjawisk stresu. Cechy temperamentu posiadają status moderatora, tj. stanowią warunek poprzedzający występowanie innych zjawisk, na które wpływają. Temperament, z którym człowiek przychodzi na świat, jest obecny, zanim pojawia się stresor czy stan stresu, toteż wpływa on modyfikująco na wszelkie zjawiska związane ze stresem. Cechy temperamentu, jako cechy mniej lub bardziej niespecyficzne, raczej formalne niż treściowe, przenikają wszelkie zachowania, bez względu na treść czy kierunek, wpływając tym samym na wiele zjawisk związanych ze stresem, mające charakter energetyczny lub czasowy.