Procesy „góra – dół” i „dół – góra” w spostrzeganiu

To co kiedyś w psychologii uważano za odmienne zjawiska (uwaga, spostrzeganie, wyobraźnia, myślenie, pamięć) w psychologii poznawczej uważa się za odmienne fazy procesu przetwarzania informacji. Początkowo proces przetwarzania informacji uważano za jednokierunkowy. Badano jak bodźce są rejestrowane przez zmysły i jak następnie są przetwarzane, aż w ich efekcie powstanie obraz rzeczywistości. Proces ten jest nazywany procesem dół-góra, od receptorów do mózgu, zwłaszcza kory. Drugim procesem jaki zaczęto uwzględniać jest proces góra-dół. Okazuję się, że to co już wiemy, nasze wcześniejsze doświadczenia, oczekiwania, założenia wpływają na to jak postrzegamy bodźce.
Jest to o tyle istotne, że obraz rzeczywistości jaki mamy zależy zarówno od napływających bodźców, jak i od naszej wiedzy, sposobów interpretacji, oczekiwań, obaw itd. Pokazuje to, że percepcja i  postrzeganie, zdaniem psychoterapeutów,  ma charakter twórczy. W zasadzie konstruujemy rzeczywistość na podstawie odbieranych wrażeń. Na ile jest to świadomy i refleksyjny proces to już jest inna kwestia. Tak, czy inaczej nasze wcześniejsze doświadczenia, nasza wiedza, struktury naszego umysłu mają wpływ na to jak postrzegamy rzeczywistość. W skrajnym przypadku proces góra-dół może prowadzić do halucynacji, kiedy w obrazie rzeczywistości są elementy, których nie zarejestrowały zmysły. W łagodniejszej formie proces ten może odpowiadać za widzenie czegoś oczami wyobraźni.

Aktualnie można mówić o dwóch podejściach analizie procesów percepcji 1. Podejście wyodrębniania cech, nazywane także doktryną „pojedynczego neuronu”, podkreśla ważność integrowania prostych elementów bodźca w tak zwanym procesie „z dołu do góry” (bottom up), czyli od receptorów do wyższych części danego analizatora zmysłowego.
2. Podejście syntezy percepcyjnej kładzie szczególny nacisk na znaczenie tworzenia lub odkrywania przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej, który łączy oczekiwania i nabyte doświadczenie zakodowane w strukturach poznawczych człowieka. Ta posiadana wiedza, jako kontekst organizujący spostrzeganie, określa podejście syntezy percepcji jako proces „z góry na dół” (top down) i stanowi element percepcji interpretujący dane zmysłowe.

Psychologia. Podręcznik akademicki – J. Strelau, Procesy poznawcze, Falkowski, s. 36:

Sternberg, R. J. (2001). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne. (s. 97-129)