Regulacyjne funkcje schematów poznawczych

Schematy poznawcze to uproszczone, uogólnione reprezentacje pewnych obiektów. To struktury za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów, dotyczących różnych spraw np. innych ludzi, nas samych, ról społecznych, także określonych zdarzeń. W nich zawiera się podstawowa wiedza o świecie i nasze odczucia. W konkretnej sytuacji wykorzystywana jest tylko znikoma część całej wiedzy, mianowicie te schematy, które zostały zaktywizowane, a więc są dostępne poznawczo. Wiedza jest nam dostępna po kawałku, nigdy jako całość. O aktywizacji schematu decyduje pojawienie się sygnału wywołującego, wyrazistego bodźca specyficznie związanego z treścią tego schematu (widok własnej twarzy w lustrze -> większa dostępność innych informacji o sobie). Dostępność zależy w dużej mierze od częstości, z jaką schemat został zaktywizowany w przeszłości. Schematy często stają się chronicznie dostępne, znajdują się w ciągłym pogotowiu - gdy człowiek w przeszłości często zastanawiał się nad swoją i innych inteligencją, gdy pozna nową osobę będzie ją oceniał pod kątem inteligencji.
Dostępność schematu ukierunkowuje naszą uwagę. Jest to taka część naszej wiedzy, która „tu i teraz” zarządza przetwarzaniem informacji i działaniem. Reszta wiedzy jest „niema”, nie wywiera żadnego widocznego wpływu na myślenie, uczucia oraz działanie.
Schematy psychiczne więc silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważymy, o czym myślimy i co później pamiętamy. Wpływają także na przetwarzanie i zapamiętywanie informacji - gdy dociera do nas jakieś zachowanie, informacja, doświadczenie z zewnątrz będące przedmiotem naszej uwagi i odpowiada naszym wyobrażeniom to wzmacniany jest i potwierdzany istniejący już schemat, który staje się wraz z upływem czasu coraz silniejszy i mniej podatny na zmiany. Niekiedy jakiś fakt jest tak zaskakujący i niezgodny z naszym schematem, że uwydatnia się i prawdopodobne jest, że go zapamiętamy, ponieważ przyciąga naszą uwagę swoją nowością.
Psycholodzy twierdzą, że schematy regulując nasze zachowanie ułatwiają nam reagowanie w danej sytuacji, ponieważ pomagają nam kategoryzować bodźce, dostarczając odpowiedzi na pytania „co to jest”, gdy spotykamy coś nieznanego. Potrafimy identyfikować dane sytuacje i adekwatnie na nie reagować. Schematy regulują nasze zachowania tak, że sprawnie poruszamy się w świecie społecznym. Schematy pozwalają nam uruchomić pewne zachowania, bez zastanawiania jak mam się zachować. Dzięki odnoszeniu nowych doświadczeń do tego, co już wiemy, schemat w efektywny sposób pozwala nam zrozumieć rzeczywistość społeczną, szczególnie gdy nasze doświadczenia są niejednoznaczne i trudne do rozszyfrowania. Możemy wyłapywać informacje i modyfikować lub utwierdzać schematy, a one kierują naszą uwagą tak, by wyłapywać ważne informacje i tworzyć nowe schematy..
Opisany sposób funkcjonowania naszego umysłu tłumaczy zmienność naszego zachowania w różnych sytuacjach. W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być różne schematy, dostarczające różnych perspektyw poznawczo-ewaluatywnych, z jakich spoglądamy na rzeczywistość, i prowadzące do różnych działań.

Czyli:
- ukierunkowują uwagę
- łatwiej przetwarzamy rzeczy zgodne ze schematami
- pomagają kategoryzować bodźce
- uruchamiają zachowania bez zastanowienia
- płynna realizacja interakcji społecznych