Koncepcja Eysencka
Teoria
PEN-
koncepcja trzech superczynników osobowości w ujęciu Eysencka
Osobowość = temperament + inteligencja
Osobowość, jak mówi sam Eysenck, stanowi
"względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i
właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania
się do otoczenia".
Zakłada się, że wyróżnione czynniki:
• istnieją realnie (i jako takie maja znaczenie w
przystosowaniu jednostki do środowiska np. sumienność jest najlepszym
wyznacznikiem jakości wykonywanej pracy zawodowej oraz osiągnięć akademickich,
a także wiąże się z satysfakcją życiową)
• są niezmienne
• są uniwersalne (tj. niezależne od rasy, płci czy
kultury)
• są biologicznie uwarunkowane (charakteryzuje je
wysoki stopień odziedziczalności)
Eysenck doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest trójczynnikowa i
składa się na nią:
Psychotyczność:
– wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy,
jak altruizm, empatia, i uspołecznienie, drugi biegun zaś obejmuje
przestępczość, psychopatię i schizofrenię.
Osoby uzyskujące wysokie wyniki w skali Psychotyzmu
są "zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieprzyjazne, nieufne,
dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne. Pojęcie
psychotyzmu jest jednak w teorii Eysencka najmniej jasne. Z jednej strony
przegląd badań sporządzony przez Eysencka dowodzi, że podwyższone wyniki w skali
Psychotyzmu otrzymują więźniowie, schizofrenicy, alkoholicy, narkomani i dzieci
z zaburzeniami antyspołecznymi, z drugiej zaś strony inne badania wykazały, że
w porównaniu z populacją ogólną podwyższone wyniki w skali P uzyskiwali także
artyści odnoszący sukcesy, studenci humanistyki, twórczy pisarze, zawodowi
artyści czy angielscy studenci. Zestawienie to dowodzi, że skala P nie tyle
mierzy patologię, co niekonwencjonalność charakterystyczną dla
"szalonych" artystów. Jednostki psychotyczne częściej uprawiają seks
oralny.
Ekstrawersja
– składają się na nią czynniki dokładnie przeciwne
niż te, które należą do jej drugiego bieguna, zwanego introwersją, są to:
towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań.
Typowy ekstrawertyk jest towarzyski, posiada wielu
przyjaciół, odczuwa potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi. Potrzebuje
podniet z zewnątrz, działa pod wpływem sytuacji, w której aktualnie się
znajduje. Ogólnie uważa się go za jednostkę impulsywną i działającą bez
zastanowienia. Introwertyk z kolei uczucia swe poddaje bardzo dokładnej
kontroli. Jest powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich doborze jest
bardzo wymagający. W działaniu nie jest impulsywny. Odpowiedni poziom
ekstrawersji stanowi, według Eysencka, istotny warunek społecznego zachowania
jednostki, a także jej ewentualnej resocjalizacji. Proces wychowania i
socjalizacji polega na warunkowaniu określonych zachowań i emocji. U
introwertyków warunkowanie przebiega łatwiej, szybciej i silniej, dlatego
uwarunkowanie określonych emocji i zachowań będzie zachodziło u nich łatwiej i
będzie bardziej trwałe niż u ekstrawertyków. Ekstrawertycy bardziej aktywni
seksualnie od introwertyków. Introwertycy bardziej pobudzeni rano,
ekstrawertycy wieczorem.
Neurotyczność
– złożona jest z następujących cech: lęk,
przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i napięcie. Przeciwieństwem
neurotyczności jest równowaga emocjonalna.
Neurotyzm jest wymiarem, na którego jednym krańcu
znajduje się stałość emocjonalna (zrównoważenie emocjonalne), zaś na drugim -
niezrównoważenie emocjonalne (neurotyczność).
Osoby neurotyczne są generalnie mało odporne na
działanie stresu, ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy jest szczególnie
wrażliwy, co sprawia, że powstałe emocje są silne i długotrwałe, częściej
poszukują zastępczych sposobów zaspokajania potrzeb seksualnych (pornografia,
masturbacja).
Pięcioczynnikowy model osobowości (PMO) Costa i
Mcrae
Punktem wyjścia dla tej teorii było założenie, że
istnieje pewien zakres wymiarów, za pomocą których możemy opisać i pogrupować
wszystkich ludzi. Wymiary te to kontinua, różniące się jakością i stopniem.
Wypracowanie terminów nadrzędnych wszystkim
właściwościom człowieka rozpoczęto od wyszukania w języku naturalnym wyrazów
określających cechy, spostrzegane u siebie i innych. Następnie utworzono
dwubiegunowe zestawienia np. spokojny - niespokojny, na których badani oceniali
siebie i znajomych. Wyniki szacowania poddano analizie czynnikowej, dzięki
czemu udało się wyłonić pięć podstawowych wymiarów: otwartość, sumienność,
ekstrawersja, ugodowość i neurotyzm. Każdy z nich jest dwubiegunowy, co
oznacza, że osoba uzyskująca wysokie wyniki na skali danego wymiaru posiada
większość cech, które charakteryzują dany wymiar i odwrotnie, kogoś, kto
sytuuje się nisko na skali danego wymiaru, można opisać za pomocą określeń
przeciwstawnych znaczeniu wymiaru. Na tej podstawie z dużym prawdopodobieństwem
możemy przewidzieć zachowanie osoby w konkretnej sytuacji. Wszystkie wyróżnione
czynniki stanowią opis obszaru tej części ludzkiej natury, od której zależą i
która stanowi o jakości i ilości kontaktów jednostki z otoczeniem.
Dla funkcjonowania społeczno – kulturowego konkretne
cechy maja odmienne znaczenie. Różne sytuacje, specyficzne czasowo czy
kulturowo, wymagają różnych odpowiedzi w postaci zachowania. O tym, które z
cech zostaną ujawnione, albo które okażą się przystosowawcze, decydują
kulturowo uwarunkowane systemy norm i regulacji społecznych. Zgodnie z tym
modelem, wrodzone cechy rozwijają się niezależnie od wpływu bodźców
środowiskowych, jednak dopiero w połączeniu z warunkami, które możemy nazwać
kulturowymi, determinują wybory życiowe człowieka, a wiec zachowanie w
konkretnych życiowych sytuacjach.
1.
Neurotyczność
Odzwierciedla przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne
niezrównoważenie. Oznacza podatność na przeżywanie negatywnych emocji (strach,
zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy, wrażliwość na stres
psychologiczny).
Składnikami neurotyczności są:
Lęk - tendencja do reagowania napięciem
i strachem, nerwowość, skłonność do martwienia się.
Agresywna wrogość - tendencja do
doświadczania gniewu i irytacji
Depresja - tendencja do doświadczania
poczucia winy, smutku, bezradności i samotności.
Impulsywność - niezdolność do
kontrolowania pragnień i popędów.
Nadwrażliwość - podatność na stres,
tendencja do reagowania paniką w trudnych sytuacjach.
Nadmierny samokrytycyzm - niskie
poczucie własnej wartości, wstydliwość
2.
Ekstrawersja
Jest wymiarem charakteryzującym jakość i ilość
interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania
pozytywnych emocji. Osoby ekstrawertywne są nie tylko przyjacielskie i
rozmowne, ale także skłonne do zabawy i poszukiwania stymulacji oraz wykazują
optymizm życiowy i pogodny nastrój.
INTROWERTYKÓW natomiast charakteryzuje brak cech
ekstrawertyków, a nie ich przeciwność. będzie to zatem: rezerwa w kontaktach
towarzyskich, brak optymizmu, preferencja do przebywania w samotności i
nieśmiałość. Introwertykowi nie zależy na towarzystwie, ponieważ woli być sam,
natomiast neurotyk może pragnąć towarzystwa, ale jednocześnie obawiać się
kontaktów społecznych.
Składniki wymiaru ekstrawersji:
Towarzyskość - zakres i ilość
utrzymywanych kontaktów z ludźmi.
Serdeczność - zdolność do utrzymywania
związków z innymi ludźmi, przyjacielskość.
Asertywność - tendencje dominatywne i
przywódcze.
Aktywność - tempo, wigor, energia,
potrzeba bycia zajętym i zaangażowanym.
Poszukiwanie doznań - poszukiwanie
podniet i stymulacji, np. ryzyka, stymulacji sensorycznej.
Emocjonalność w zakresie pozytywnych
emocji - tendencja do reagowania pozytywnymi emocjami, np. radością, poczuciem
szczęścia oraz generalnie pogodny nastrój i optymizm życiowy.
3.
Otwartość na doświadczenie
Tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego
wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość
poznawczą. Osoby o niskiej otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i
konserwatywne w poglądach.
Składniki otwartości na doświadczenie:
Wyobraźnia - fantazja i żywa, twórcza
wyobraźnia.
Estetyka - wrażliwość estetyczna,
zainteresowanie sztuką.
Uczucia
- otwartość na stany emocjonalne innych ludzi.
Działania - aktywne poszukiwanie nowych bodźców.
Idee
- intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne.
Wartości
- gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych
4.
Ugodowość
Opisuje pozytywne versus negatywne nastawienie do
innych ludzi, orientację interpersonalną przejawiającą się w altruizmie versus
antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu. Osoby o ugodowym
nastawieniu są sympatyczne wobec innych i skłonne do udzielania innym pomocy
oraz sądzą, że inni mają identyczne postawy, jak one.
Składniki ugodowości:
Zaufanie - przekonanie, że inni mają
uczciwe intencje
Prostolinijność - prostoduszność,
szczerość i naiwność społeczna
Altruizm - tendencja do koncentrowania się
na potrzebach innych ludzi i
udzielania im
pomocy
Ustępliwość - sposób reagowania na
konflikty interpersonalne: powściąganie agresywności
Skromność - realistyczny stosunek do
samego siebie
Skłonność do rozczulania się -
przejawianie uczuciowości i sympatii do innych
5.
Sumienność
Charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i
motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel (opisuje stosunek
człowieka do pracy),
Składniki:
Kompetencja - przekonanie o
możliwościach radzenia sobie w życiu
Skłonność do utrzymywania porządku
Obowiązkowość
Dążenie do osiągnięć - wysoki poziom
aspiracji i silna motywacja
Samodyscyplina - umiejętność
samomotywowania się
Rozwaga - skłonność do starannego
rozważania problemu przed podjęciem decyzji.
McCrae
i Costa Jr (1992a, 1992b) zarzuty wobec PEN:
-
nie wiadomo czym właściwie jest psychotyzm, który koreluje niemal ze wszystkim
(zbyt szeroka cecha, kontrowersje wokół P)
-
wyniki meta-analiz są zależne od użytych kwestionariuszy w badaniach
-
argumenty genetyczne (odziedziczalność) na rzecz NEOAC (przecież P też jest
tylko odziedziczalne)
-
model pięcioczynnikowy został uzyskany w badaniach aż na trzy różne sposoby: w
badaniach kwestionariuszowych, w leksykalnej analizie czynnikowej przestrzeni
znaczeń osobowościowych oraz przy wykorzystaniu samopisów osobowości.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz